Қазақстан Республикасындағы нотариат – бұл құқықтық институт, ол кәсіби құқықтық көмек көрсетіп, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді, нотариалды әрекеттерді орындау арқылы жүзеге асады.
«Нотариат туралы» Қазақстан Республикасы Заңында белгіленген жағдайларда және шектеулерде нотариалды әрекеттерді орындау құқығына ие:
1) мемлекеттік нотариалды кеңселерде жұмыс істейтін нотариустар (мемлекеттік нотариустар) және жеке практикамен айналысатын нотариустар (жеке нотариустар);
2) қалалардың, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдіктерінің аппараты қызметкерлері, нотариалды әрекеттерді орындауға уәкілетті;
3) Қазақстан Республикасының атынан консулдық функцияларды атқаратын тұлғалар;
4) осы Заң бойынша нотариалды әрекеттерді орындауға уәкілетті басқа тұлғалар.
Жеке және мемлекеттік нотариустар нотариалды қызметті жүзеге асыруда тең құқықтар мен міндеттерге ие. Олардың жасаған құжаттары бірдей құқықтық күшке ие.
Нотариалды қызмет кәсіпкерлік қызмет болып саналмайды.
Нотариус Қазақстан Республикасының азаматы болуы мүмкін, 25 жасқа жеткен, жоғары құқықтық білімге ие, кемінде екі жыл құқықтық мамандық бойынша жұмыс тәжірибесі бар, нотариусқа стажировкадан кемінде бір жыл өткен, әдістемелік комиссияда аттестациядан өткен және нотариалды қызметпен айналысуға лицензия алған тұлға, егер «Нотариат туралы» Қазақстан Республикасы Заңында басқа тәртіп белгіленбесе.
Мемлекеттік нотариус – мемлекеттік қызметші, мемлекеттік қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тағайындалған тұлға.
Нотариалды қызметпен айналысу құқығын беретін лицензия (нотариус лицензиясы) Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі аттестация нәтижесінде жеке нотариусқа нотариалды әрекеттерді орындауға уәкілеттік береді.
Нотариус лицензиясы жалпы сипатта болып, мерзім шектеусіз беріледі және Қазақстан Республикасының барлық аумағында қолданылады.
Нотариус лицензиясын тоқтату сот шешімімен жүзеге асады, прокуратура органдары, Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі немесе Республикалық нотариустар палатасының талаптары бойынша, келесі жағдайларда:
1) жеке нотариус тарапынан нотариус әдебі кодексін бірнеше рет бұзу;
2) нотариус тарапынан нотариалды әрекеттерді орындау кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасын бірнеше рет бұзу немесе заңнаманы бұзу, мемлекет, жеке және заңды тұлғалардың мүдделеріне зиян келтіру;
3) лицензияның әрекетін тоқтату себептерін жою;
4) лицензия беру негізінде жалған немесе қасақана бұрмаланған ақпаратты беру фактісін анықтау;
5) лицензияның үш рет тоқтатылуы;
6) нотариус тіркеу органдарында тиісті есепке алынбай кәсіби қызметпен айналысу.
Нотариустың құқықтары:
1) заңмен және басқа нормативтік құқықтық актілермен белгіленген нотариалды әрекеттерді жеке және заңды тұлғалардың мүддесі үшін орындау;
2) мәмілелер, өтініштер және басқа құжаттардың жобаларын құрастыру;
3) құжаттардың көшірмелерін және одан үзінділер жасау;
4) нотариалды әрекеттерді орындау мәселелері бойынша кеңес беру;
5) нотариалды әрекеттерді орындау үшін жеке және заңды тұлғалардан құжаттар мен ақпарат сұрату, заңмен қорғалған коммерциялық, банк және басқа құпия ақпаратты ашпау талаптарын сақтау;
6) ғылыми, педагогикалық және шығармашылық қызметпен айналысу.
Нотариусқа тыйым салынған әрекеттер:
1) кәсіпкерлік қызметпен айналысу;
2) келісімшарт жасау, өзгерту және тоқтату кезінде делдалдық қызмет көрсету;
3) өкілдік органның депутаты болып сайланса, нотариус міндетін орындау;
4) жеке нотариус азаматтық-құқықтық жауапкершілік бойынша міндетті сақтандыру шартысыз қызмет көрсету;
5) факсимиле қолдану және мөр, электрондық цифрлық қолтаңбаны басқа тұлғаға беру, лицензия әрекеті тоқтатылған кезеңде Әділет органдарына мөрді тапсырудан басқа;
6) тіркеу орны бойынша қызметтен тыс әрекет ету, Заңда белгіленген жағдайларды қоспағанда.
Жеке практикамен айналысатын нотариус еңбек қатынастарында жұмыс істей алмайды, егер Заңда басқа белгіленбесе.
Нотариалды іс жүргізу
Нотариалды іс жүргізу Қазақстан Республикасының архив және құжат басқару органдарының қатысуымен, Республикалық нотариустар палатасымен келісілген Әділет министрлігі бекіткен Нотариалды іс жүргізу ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Ережелердің сақталуын жергілікті әділет органдары мен нотариустар палатасы бақылауға алады.
Мемлекеттік нотариустардың құжаттары заңнамада белгіленген тәртіппен мемлекеттік архивке тапсырылады.
Жеке нотариустардың құжаттары заңнамада белгіленген тәртіппен жеке нотариалды архивке тапсырылады.
Нотариус Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасын бейнелейтін мөрге ие болады, өз аты-жөнімен, мемлекеттік нотариалды кеңсенің атауымен (мемлекеттік нотариус мөрі) немесе лицензия нөмірі мен беру күнімен (жеке нотариус мөрі), куәландыру жазбаларының мөрлері мен жеке бланкілермен.
Лицензиясы тоқтатылған нотариустың құжаттарын басқа нотариусқа немесе жеке нотариалды архивке тапсыру, лицензияны лицензия иесіне қайтарып алу және нотариус мөрін жою жөнінде шаралар қабылдау жергілікті әділет органы мен нотариустар палатасының міндеті.
Нотариустың міндеттері:
1) «Нотариат туралы» Қазақстан Республикасы Заңына және нотариат қызметін реттейтін басқа нормативтік құқықтық актілерге сәйкес нотариалды әрекеттерді орындау;
2) азаматтар мен заңды тұлғаларды құқықтары мен міндеттері туралы хабардар ету, нотариалды әрекеттердің салдарын түсіндіру;
3) кәсіби қызмет барысында белгілі болған ақпаратты құпия сақтау;
4) заңнамалық талаптарға сәйкес келмейтін нотариалды әрекеттерді орындаудан бас тарту;
5) кәсіби этиканы сақтау;
6) өзінің әрекеттеріне байланысты шағымдар бойынша әділет органдарына немесе нотариустар палатасына нотариалды әрекеттер, құжаттар және қажет болған жағдайда жеке түсініктеме беру;
7) лицензиясы уақытша тоқтатылған жағдайда құжаттарды басқа нотариусқа тапсыру;
8) лицензиясы тоқтатылған жағдайда нотариустың барлық құжаттарын жеке нотариалды архивке тапсыру;
9) аты-жөні мен орналасқан жерін өзгерту туралы ақпаратты бір ай ішінде жергілікті әділет органына хабарлау. Нотариалды әрекеттер туралы ақпаратты қаржылық бақылау органдарына «Құқықсыз жолмен алынған кірістерді заңдастыру мен терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Заңға сәйкес беру нотариалды құпияны ашу болып саналмайды.